وقتی دلار، حاشیه سود را می‌بلعد
اواخر فصل گذشته، سفارش‌های روغن آفتاب‌گردان و گرانول پلی‌اتیلن ما آماده حمل بود؛ اما جهش ناگهانی ارز، محاسبات سود/زیان را به‌هم زد. تصمیم گرفتیم برای سفارش‌های بعدی، پوشش ریسک ارزی (FX Hedging) را به روال ثابت تبدیل کنیم.
چرا هج ارزی برای مواد اولیه حیاتی است؟
- قیمت‌گذاری دلاری: اغلب فروشندگان قیمت را بر مبنای دلار/یورو اعلام می‌کنند.
- Lead Time طولانی: از پیش‌فاکتور تا تحویل، چند هفته تا چند ماه زمان می‌برد.
- ROA پایدار: تثبیت حاشیه سود به‌جای شرط‌بندی روی نرخ ارز.
ابزارهای مؤثر پوشش ریسک
- NDF/Forward: قفل‌کردن نرخ تسعیر در تاریخ‌های آتی؛ تسویه نقدی.
- Collar Option (کف/سقف): حفاظت در برابر جهش، با مشارکت محدود در کاهش نرخ.
- LC ارزی با نرخ توافقی: هم‌ترازی سررسید پرداخت با پنجره تحویل کالا.
- قیمت‌گذاری ارزی در قرارداد: بند FX Adjustment با دامنه تغییر مشخص.
- هج طبیعی (Natural Hedge): فروش ارزی/صادرات در برابر خرید ارزی.
- تقسیم پرداخت چندارزی: بخشی دلار، بخشی یورو برای کاهش ریسک تک‌ارزی.
- پیش‌پرداخت مشروط (Escrow): قفل بخشی از نرخ در زمان سفارش، باقی در تحویل.
قاعده‌ی عملی: هج باید با جریان واقعی نقد هم‌زمان باشد؛ هج بدون تطابق سررسید، ریسک جدید می‌سازد.
سناریوی واقعی (Case)
فرض: سفارش ۱۰۰۰ تن، ارزش دلاری ۱.۵ میلیون، Lead Time سه‌ماهه.
اقدام: هج ۷۰٪ با NDF سه‌ماهه و ۳۰٪ با Collar (کف ۱، سقف ۱.۰۷).
- در پایان دوره، نرخ بازار ۸٪ رشد کرد.
- بخش NDF، رشد را خنثی کرد؛ بخش Collar تنها ۱٪ از رشد را عبور داد.
نتیجه: انحراف هزینه ارزی از ۸٪ به حدود ۲.۴٪ کاهش یافت و حاشیه سود قراردادی حفظ شد.
فرایند اجرایی گام‌به‌گام
- FX Exposure Mapping: فهرست کردن تعهدات ارزی برحسب تاریخ و ارز.
- Hedge Ratio: تعیین نسبت هج (مثلاً 60–80٪) بر اساس ریسک‌پذیری و نقدینگی.
- Policy & Limits: سقف اندازه پوزیشن، حد زیان، طرف‌های مجاز معامله.
- مطابقت سررسید: هماهنگی تاریخ‌های NDF/Forward با سررسید LC/فاکتور.
- وثایق و حسابداری: شفاف‌سازی نحوه ثبت سود/زیان هج و وثایق بانکی.
- گزارش‌گری هفتگی: پایش P&L هج، Basis Risk و کفایت پوشش.
بندهای مهم قراردادی
- FX Adjustment Clause: دامنه تغییر نرخ (مثلاً ±۵٪) و روش تعدیل قیمت.
- Partial Prepayment: پیش‌پرداخت برای قفل بخشی از نرخ در زمان سفارش.
- Split Delivery: تحویل پله‌ای برای توزیع ریسک نرخ و موجودی.
- Force Majeure & Governing Law: مرجع داوری و رژیم حقوقی معتبر.
شاخص‌های کلیدی پایش (KPIs)
- Hedge Effectiveness (%): درصد خنثی‌سازی نوسان ارزی.
- Hedged vs Unhedged Exposure: حجم هج‌شده نسبت به کل تعهد.
- FX P&L: سود/زیان ناشی از هج و تفاوت نرخ.
- Cash Flow at Risk (CFaR): ریسک جریان نقدی در افق تسویه.
چک‌لیست اجرای ۷ روزه
- به‌روزرسانی Exposure Map بر اساس سفارش‌های باز.
- تعیین Hedge Ratio هدف و سقف پوزیشن به تفکیک ارز.
- اخذ نرخ‌های NDF/Forward از ۲–۳ مؤسسه معتبر.
- انتخاب سناریوی ترکیبی (مثلاً 70% NDF + 30% Collar).
- تطبیق سررسید ابزارها با LC و برنامه حمل.
- مستندسازی بند FX Adjustment در قراردادهای جدید.
- راه‌اندازی داشبورد هفتگی KPI و گزارش مدیریت.
جمع‌بندی
پوشش ریسک ارزی، هزینه اضافه نیست؛ بیمه‌ی حاشیه سود است. با انتخاب درست ابزار (NDF/Forward/Collar)، تطبیق سررسیدها و طراحی قرارداد هوشمند، می‌توان نوسان دلار را مهار و سود سرمایه‌گذاری در مواد اولیه را پایدار و قابل پیش‌بینی کرد.